Քրդական համայնք. խնդիրներ, ձեռքբերումներ, երազանքներ
Զրույցի սկզբում պարոն Հասանովը տեղեկացրեց, որ քրդերը Հայաստան են եկել XVIII դարից սկսած, երբ սահմանն անցնելը կապված չէր մեծ դժվարությունների հետ, իսկ XX դարասկզբին արդեն նրանց թիվը կտրուկ ավելացել է: Քրդերը հիմնականում հաստատվել են Արագածոտնի, Արմավիրի մարզերում: Ըստ ՀՀ վերջին մարդահամարի տվյալների՝ Հայաստանում 2162 քուրդ կա:
Մեր զրուցակիցները ցավով նկատեցին, որ անկախացումից հետո սոցիալական վատ պայմանների պատճառով մեծ թվով քրդեր, հատկապես՝ երիտասարդության 70 տոկոսը, արտագաղթել են ՀՀ-ից, բայց աշխատանք լինելու դեպքում անպայման հետ կգան և իրենց լուման կունենան երկրի զարգացման գործում ՝ գյուղերում զբաղվելով անասնապահությամբ և գյուղատնտեսական մթերքների մշակմամբ, իսկ քաղաքներում՝ ապրելով մնացած հայերի պես:
Հարցին, թե Կնյազ Հասանովի՝ ԱԺ պատգամավոր լինելը որքանով կնպաստի քրդերի վիճակի բարելավմանը, նա պատասխանեց. «Խորհրդային կարգերի փլուզումից առաջ քրդերն ունեցել են մեծ թվով գիտնականներ, դասախոսներ, բժիշկներ, իրավաբաններ, ինչպես նաև ԱԺ պատգամավորներ: Իհարկե, ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո մենք առաջին անգամ ԱԺ-ում պատգամավոր ունենալու հնարավորություն ունենք, բայց մինչև այդ էլ ես բարձրացրել եմ մեր համայնքին առնչվող շատ խնդիրներ՝ սկսած դասագրքերի հրատարակումից, որ այսօր արդեն իրականություն է, մինչև կենցաղային բնույթի հարցեր: Վերջին շրջանում ԱԺ-ում իմ մտահոգությունն եմ հայտնել՝ կապված գյուղական համայնքների խոշորացման հետ, ինչի հետևանքով ծագում է դպրոցների օպտիմալացման խնդիրը, որ ողբերգական ավարտ կունենա հատկապես քուրդ երեխաների համար: Քրդերով բնակեցված գյուղերը գտնվում են ծովի մակերևույթից 2000 մետր բարձրության վրա, հետևաբար ձմեռը շատ երկար է տևում, ճանապարհները փակվում են տևական ժամանակ, դպրոցները չեն գործում: Դա նշանակում է՝ երեխաներն ուղղակի հնարավորություն չեն ունենա գյուղից գյուղ գնալ: Երկրորդ՝ կա նաև ազգային սովորույթ, որ քուրդ աղջիկներին ծնողները 15-17 տարեկանում ամուսնացնում են, և բնական է՝ նրանց թույլ չի տրվի ուսումը շարունակել հարևան գյուղում: Հետևաբար, կպակասի նաև բուհ ընդունվողների թիվը, կավելանա անգրագիտությունը: Ուստի ցանկալի կլիներ՝ քրդերով բնակեցված գյուղերում այդ օպտիմալացումը չկատարվեր: Ներկայումս այդ գյուղերի հայկական դպրոցներում շաբաթական 3-4 ժամ քրդերեն են անցնում: Ճիշտ է, ուսուցիչներ դեռևս կան, բայց երիտասարդները քիչ են: Այդ պատճառով ես առաջարկել եմ, որ որոշ բուհերում տարեկան մեկ-երկու երեխա սովորի պետպատվերի շրջանակներում, որպեսզի հետագայում կադրերի խնդիր չունենանք»:
Հաջորդիվ անդրադարձանք քրդական ընտանիքների և քուրդ կանանց նկարագրի առանձնահատկություններին: «Հայաստանի գյուղերում հավաք ապրելու շնորհիվ մեզ համար ավելի հեշտ է ազգային ինքնության պահպանումը, քան դրսում գտնվող քրդերի համար, որոնք ձուլման վտանգի առջև են կանգնած: Միայն ցավում եմ, որ Հայաստանում բնակվող քրդական ընտանիքներում, ի տարբերություն Խորհրդային Միության տարիների, երբ հնարավորությունները շատ էին, իսկ մարդկային պահանջները՝ քիչ, այսօր ծնվում է 1-2 երեխա նախկին 7-8-ի փոխարեն: Քրդերը հիմնականում իրար հետ են ամուսնանում: Չնայած երբեմն գնում են խառնամուսնությունների, քանի որ եթե երիտասարդներն իրար սիրում են՝ շեղումներ պետք է լինեն, բայց հետագա շատ խնդիրներից խուսափելու համար ճիշտ կլինի պահպանել ազգային ավանդույթները: Քուրդ կինն այսօր աշխարհին կարողացել է ցույց տալ ընտանեկան նվիրվածության բացառիկ օրինակներ: Մեր առաջնորդ Աբդուլլահ Օջալանի գաղափարական ջանքերով քուրդ կանայք աստիճանաբար հաղթահարում են ընտանեկան ճնշումներն ու դառնում ավելի ազատ: Խաղաղության մեջ նրանք անում են ամեն ինչ, որ իրենց զավակներն առաջ գնան, կրթություն ստանան, իսկ պատերազմական իրավիճակներում ունակ են մեծագույն զոհաբերությունների: Թող աշխարհի կանանցից ոչ ոք ահով չապրի, կարողանա ապահովության ու խաղաղության մեջ սերունդներ դաստիարակել և բոլոր գերտերություններին ցույց տալ, որ մարդիկ ծնվել են ապրելու, բարեկամություն անելու, այս աշխարհը շենացնելու համար»,- ասաց Ժենյա Ամիրյանը:
Պարոն Հասանովն էլ ավելացրեց, որ այսօր Սիրիայում քուրդ կանայք ու աղջիկներն իրենց կամքով անդամագրվում են բանակին և կռվում են «Իսլամական պետության» դեմ և այնպես են կռվում, որ իսլամիստները լեղապատառ են լինում:
Հարցազրույցի մասնակիցները կարևորեցին «Քուրդիստան» կոմիտեի, Հայաստանի քրդական ազգային խորհրդի գոյությունը, հայերեն և քրդերեն լույս տեսնող «Զագրոս» և «Ռյա թազա» թերթերը: Վերջինը 1930-ից լույս է ընծայվել միայն քրդերենով՝ որպես այդպիսին լինելով եզակի ողջ աշխարհում, ինչի համար քուրդ ժողովուրդը մշտապես երախտագիտությամբ է խոսում հայ ժողովրդի և իշխանությունների մասին: Խորհրդային կարգերի ժամանակ «Ռյա թազան» մեծ թվով աշխատողներ ուներ, նրանք և Հայաստանում հեռարձակվող քրդական ռադիոժամի աշխատողները քրդական մշակույթի և գիտության կադրերի դարբնոց էին ամբողջ աշխարհում: Կնյազ Հասանովը ցավ հայտնեց, որ առաջվա մեկժամանոց ռադիոժամի փոխարեն այսօր ունեն ամենօրյա կեսժամանոց եթեր, որն էլ տեխնիկապես դրսում այնքան հասանելի չէ, ինչպես առաջ:
Երբ անդրադարձանք քրդական մշակույթի առանձնահատկություններին ու տոներին, պարոն Հասանովը նկատեց, որ շատ ազգային տոներ այսօր քրդերը չեն նշում Հայաստանում: Հիմնականում սիրում են Նավրոզը, որ հեղափոխության խորհրդանիշ է դարձել բոլոր քրդերի համար, ինչպես նաև՝ Խդր Նաբիի տոնը, որ կարծես քրդերի Ամանորը լինի: Ժենյա Ամիրյանն էլ կարևորեց հայկական տոների՝ քրդական իրականության մաս դառնալու փաստը՝ առանձնացնելով Ամանորը, Զատիկն ու Էրեբունի-Երևան տոները՝ հավելելով, որ այդ տոներն ընդունելով հանդերձ՝ քրդերը երբեք չեն դավաճանում իրենց չափանիշերին: Շարունակելով խոսքը՝ նա ասաց. «Հայաստանի միջոցով քրդերն ու մյուս ազգային փոքրամասնությունները կարողանում են թե՛ երկրի ներսում, թե՛ դրսում ներկայացնել իրենց մշակութային առանձնահատկությունները: Մենք բոլորս կարծես մի ընտանիք լինենք: Ցավում եմ ուղղակի, որ մեր շատ նախաձեռնություններ հնարավորությունների բացակայության պատճառով չենք կարողանում իրականացնել, միայն սիրով մասնակցում ենք այն մշակութային միջոցառումներին, որոնք ընդհանուր են կազմակերպվում բոլոր ազգային փոքրամասնությունների համար: Քրդերը Երևանում ու մարզերում ունեն երգի-պարի ինքնագործ խմբակներ: Շատ կարևոր է գնահատել այն երկրի պետական հոգատարությունը, որտեղ ապրում ես: Նաև խիստ անհրաժեշտ է մեր՝ որպես ՀՀ քաղաքացիների հայերենի լավ իմացությունը: Հայաստանն իմ երկրորդ հայրենիքն է, ինչը, սակայն, չի խանգարում երազել Քուրդիստանի մասին»:
Կնյազ Հասանովը ևս անդրադարձավ Քուրդիստան պետություն ունենալու երազանքին և այն հարցին, թե Հայաստանում ապրող քրդերը որքանով են մասնակից դրա իրականացմանը. «Յուրաքանչյուր քուրդ իր հայրենիքն ունենալու մեծ երազանք ունի: Այսօր 40-50 միլիոն քուրդ կա աշխարհում, որոնք մասնատված ապրում են Սիրիայում, Իրաքում, Թուրքիայում և Իրանում՝ չունենալով պետություն կամ ինքնավարություն: Այդ բոլոր պետությունների սահմանադրությամբ քրդերենն արգելված է, քրդերն իրենց լեզվով խոսելու հնարավորություն չունեն: Ճիշտ է, հայերն էլ այսօր սփռված են աշխարհով մեկ, բայց նրանք գոնե գիտեն՝ իրենց հայրենիքը Հայաստանն է, ինչ էլ լինի, մշտապես վերադառնալու տեղ ունեն: Մենք էլ ենք ուզում, որ լինի Քուրդիստան պետություն, ինչի համար Հայաստանում ապրող քրդերը մշտապես ցույցերի, կոնֆերանսների միջոցով դատապարտում են այն բոլոր բռնությունները, որ տեղի են ունենում աշխարհում քրդերի հանդեպ: Իրանը, Թուրքիան, արաբական մի շարք երկրներ դեմ են քրդերի անկախացմանը: Բայց չնայած բոլոր դժվարություններին՝ մենք մարտական ենք տրամադրված և հավատում ենք, որ կկարողանանք հաջողության հասնել: Ինչպես ժամանակին թուրքերը կարողացել են հայերին ու քրդերին հրահրել իրար դեմ, այդպես էլ հիմա քրդերի մեջ են երկպառակություն գցում՝ խանգարելով մեր երազանքի իրականացմանը: Իրաքյան Քուրդիստանի հետ, որն այսօր մտնում է Իրաքի պետության մեջ, Հայաստանը բարեկամական կապերի մեջ է, անգամ վերջերս ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի հրամանագրով Իրաքի Էրբիլ քաղաքում ՀՀ գլխավոր հյուպատոսություն ստեղծվեց, ինչը ցույց է տալիս, որ քրդերը հայերի հետ դարավոր բարեկամություն ունեն, և մեր բարեկամությունը պետություն ստեղծելուց հետո էլ կշարունակվի թե՛ մշակութային, թե՛ առևտրատնտեսական հարաբերություններում: Երբ Քուրդիստանը հայտարարվի անկախ պետություն, անպայման Հայաստանում կստեղծի իր դեսպանությունը, ինչի շնորհիվ այս երկու տարածքների վրա ապրող քրդերի բարեկամական կապերն ավելի կջերմանան: Եթե այսօր մենք Հայաստանում ունենք պատգամավոր, ապա Թուրքիայում քուրդ պատգամավորներին միահամուռ ձևով բանտարկում են: Իսկ Հայաստանը դարձել է մեր կրթության, գիտության, մշակույթի միջազգային օջախը՝ զերծ ամեն տեսակ խտրականությունից, կրոնական արգելափակումներից: Գուցե սրան նպաստում է այն փաստը, որ հայերը, լինելով աշխարհով մեկ սփռված և այդ փաստն իրենց մաշկի վրա զգացած ժողովուրդ, ամեն ինչ անում են, որ Հայաստանում ազգային փոքրամասնությունների նկատմամբ լավ վերաբերմունք լինի: Ուստի ես Հայաստանը համարում եմ իմ հայրենիքը, որտեղ ապրում է իմ ընտանիքը: Եվ եթե Հայաստանի համար երբևէ շատ վատ լինի, մենք էլ ենք տուժելու դրանից: Դրա համար մեր երեխաները ծառայում են հայոց բանակում, մասնակցում պատերազմական գործողությունների: Ես կցանկանամ՝ ինչքան հնարավոր է շուտ խաղաղ ճանապարհով լուծվի ղարաբաղյան հարցը, որ հայ մարդն ու ՀՀ-ում ապրող այլազգիները կարողանան լծվել խաղաղ ու ստեղծարար աշխատանքի»:
Ժենյա Ամիրյանը նկատեց, որ Հայաստանն իր հոգատար ու մարդկային վերաբերմունքով օրինակելի երկիր է մյուս պետությունների համեմատ: Օրինակ՝ Թուրքիայում, Սիրիայում այսօր ոչնչացվում են անգամ քրդական մշակութային կոթողները. «Մեր նվիրվածությունը Հայաստանի նկատմամբ գալիս է մեր ծնողների տված դաստիարակությունից. չպետք է քար նետել այն առվի մեջ, որից ջուր ես խմում: Հայ ժողովուրդն արժանի է լավ ապրելու: Հայ մտավորականները ժամանակին շատ են սատարել քրդերին, որոնք հետագայում հայտնի մարդիկ են դարձել: Ինչպես հայերը, այնպես էլ քրդերը քարից հաց քամող ժողովուրդ են, ուստի պետք է վերջ տրվի ցեղասպանություններին: Կուզենայի Հայաստանը տեսնել բարգավաճ, ինչպես եղել է դարերով: Քրդական համայնքն էլ հնարավորության սահմաններում կանի ամեն ինչ հայ մարդուն աջակցելու համար: Այսօր, երբ Քուրդիստանը հաստատված չէ որպես պետություն, թուրքերը մեզ շնչելու հնարավորություն չեն տալիս: Քուրդիստանի անկախացումից հետո իմ ցանկությունն է, որ ավելի ամրապնդվեն հայ և քուրդ ժողովուրդների բարեկամական հարաբերությունները»:
