Դը Գոլից մինչև Մակրոն. կպահպանի՞ Ֆրանսիան հինգերորդ հանրապետության ինստիտուտը
Դմիտրի Գորոխովը Շառլ դը Գոլի ու Էմանուել Մակրոնի քաղաքական արժեքների և վեցերորդ հանրապետության անցնելու հավանականության մասին
Շառլ դը Գոլն առաջադրված էր Ֆրանսիայի պատմության մեջ երկրի ղեկավարի վերջին ոչ ուղղակի ընտրություններում, սակայն առիթ չկար կասկածելու համընդհանուր աջակցությանը: Նա ընտրվեց առաջին իսկ փուլում՝ իրենից շատ մեծ հեռավորությամբ հետ թողնելով մրցակիցներին: Գեներալը ստացավ 80 հազար հոգուց բաղկացած ընտրիչների կոլեգիայի՝ խորհրդարանականների, քաղաքապետների, տարածաշրջանային ժողովների պատգամավորների ձայների 78 տոկոսը:
Դը Գոլը Ֆրանսիան ղեկավարեց այնուհետև 10 տարի՝ 1965 թ. նախագահ ընտրվելով արդեն ուղիղ ընտրություններով:
Իր պաշտոնը նա թողեց 78 տարեկանում՝ 1969 թ. ապրիլին, երբ նրա առաջարկած Սենատի (խորհրդարանի վերին պալատի) վերակազմավորման նախագիծը մերժվեց հանրաքվեով: Դրանից հետո մոտ մեկուկես տարի անց նա կնքեց մահկանացուն: Սակայն այս պատմական առաջնորդի ազդեցությունը Ֆրանսիայի քաղաքականության վրա պահպանվում է մինչ օրս:
Ամեն ինչից վեր
Մորիս Դրյուոնը, որ ղեկավարում էր Ֆրանսիայի ակադեմիան, դը Գոլի ժառանգությունը համարում էր «վեհ ապրած կյանքի դպրոց»: Գրողը մտել էր «Ազատ Ֆրանսիա» շարժում, որը գեներալը հիմնել էր բռնազավթված տարիներին: «Ես խորհուրդ եմ տալիս կարդալ նրա օրագրերը»,- ասում էր գրողը:
Խաղաղ ժամանակ դը Գոլի առաջին հոգսը միշտ էլ մնում էր Ֆրանսիայի ինքնիշխանությունը: «Չի կարելի զոհաբերել օրինականությունը,- զգուշացնում էր նա:- Ազգի բարձրագույն շահը նրա ինքնիշխանությունն է»: Եվ մեջբերում էր լատինական ասացվածքը. Primum omnimum salus patriae («Հայրենիքի փրկությունը ամեն ինչից վեր է»):
Նա ի սպաս դրեց իր վճռականությունը: 1963 թ. հունվարին նախագահը Ալեն Պեյրեֆիտին, որին նոր-նոր էր տեղեկատվության նախարար նշանակել, հիշեցրեց. «Ամերիկացիներն ուզում էին այստեղ տեր դառնալ: 1944 թվականին նրանք պատրաստվում էին իշխել Ֆրանսիային AMGOT-ի միջոցով (Allied military governement of occupied territories - օկուպացված տարածքների միութենական ռազմական կառավարություն): Եվ եթե ես չհաստատեի մեր ժամանակավոր կառավարության իշխանությունը՝ շուտով ժամանելով Բայո դաշնակիցներին Նորմանդիայում ափ հանելուց հետո, Ֆրանսիայի հետ կվարվեին ինչպես նվաճված երկրի հետ»:
Նապոլեոնի սխալը
Դը Գոլը, Ֆրանսիայի ինքնիշխանություն ասելով, հասկանում էր նաև գործընկերներին ինքնուրույն ընտրելու օրինական իրավունքը: 1965 թ. ձմռանը, Պեյրեֆիտին Մոսկվա ուղարկելով ԽՍՀՄ-ում գունավոր հեռուստատեսության համակարգ ստեղծելու բանակցությունների համար, դը Գոլը նրան մանրամասն խրատներ տվեց՝ հորդորելով «Ռուսաստանի հետ այնպիսի հարաբերություններ հաստատել, որպիսիք միշտ են եղել»:
«Մենք ընդհանուր շատ բան ունենք ռուսների հետ, և այդպես եղել է հնուց անտի,- նկատել է նա:- Ֆրանսիայի շահերից է բխում լավ հարաբերություններ ունենալ Ռուսաստանի հետ: Մեր պատմության մեջ միշտ էլ եղել է բարենպաստ շրջան, երբ մենք սերտ կապեր են ունեցել ռուսների հետ»:
1812 թվականի պատերազմը դը Գոլը համարում էր բացառություն: Նրա խոսքով՝ Ռուսաստանի վրա հարձակվելու որոշումը Նապոլեոնի երբևէ գործած «ամենամեծ սխալն» էր: «Ոչինչ չէր հարկադրում դրան, դա հակասում էր մեր շահերին, ավանդույթներին, նկարագրին,- ասում էր նա:- Հենց Ռուսաստանի հետ պատերազմից սկսվեց մեր անկումը»:
Գեներալի մերձավոր զինակից, գրող Անդրե Մալրոն՝ նրա օրոք մշակույթի անփոփոխ նախարարը, մի անգամ նկատել է. «Բոլորն էլ եղել են, մի օր կլինեն կամ կդառնան գոլական»: Եվ դա այնքան էլ հեռու չէր ճշմարտությունից: Դը Գոլին հարգանքի տուրք մատուցելը իր պարտքն էր համարում նրա հաջորդած յոթ նախագահներից յուրաքանչյուրը:
Միտերանի անակնկալը
«Շառլ դը Գոլը մեր երկրին տվեց պետական ինստիտուտները և ներկայիս տեղը աշխարհում,- ասում էր դը Գոլի հետնորդ Ժորժ Պոմպիդուն, որ մահացավ նախագահական պաշտոնում 1974 թ. ապրիլին:- Մենք պետք է խոստանանք, որ արժանի կլինենք այդ դասերին»:
Վալերի Ժիսկար դ’Էստենը դը Գոլի ուշադրությունը գրավեց անմիջապես խորհրդարանում ընտրվելուց հետո և 32 տարեկանում հրավիրվեց զբաղեցնելու ֆինանսների պետքարտուղարի (փոխնախարարի) պաշտոնը: Կաբինետի նիստերի ժամանակ նա նախարարից ավելի հաճախ էր հանդես գալիս: Գեներալը նրան իր «լավագույն գանձապետն» էր համարում և 4 տարի անց եռանդուն քաղաքական գործչին վստահեց ֆինանսների ողջ գերատեսչության ղեկավարումը:
«Նա մի նպատակ ուներ՝ ջնջել պատերազմի, օկուպացման, նվաստացման հետքերը,- ասում էր հինգերորդ հանրապետության հիմնադրի մասին Ժիսկար դ’Էստենը, որ ղեկավարեց Ֆրանսիան 1974-1981 թթ.:- Յոթ տարի ինձ վստահել էին գեներալի անունից կառավարել մեր բյուջեն: Ես գիտեի, որ Ֆրանսիայի արդիականացման համար 7 տարին քիչ է, երկու-երեք տասնամյակ է անհրաժեշտ, բայց կարողացա փոփոխությունների նախաձեռնող դառնալ, քանի որ ընդօրինակելու կերպար կար՝ Շառլ դը Գոլը»:
Ֆրանսուա Միտերանը՝ հինգերորդ հանրապետության չորրորդ ղեկավարը և առաջին սոցիալիստ նախագահը, դը Գոլի քաղաքական ընդդիմախոսն էր, բայց երբեք չի ժխտել նրա դերը Ֆրանսիայի պատմության մեջ: Նա Ելիսեյան պալատում մնաց ամենից ավելի երկար՝ 14 տարի: Նախագահական երկրորդ ժամկետը սպառվելուց հետո նա լիզարությունները հանձնեց Ժակ Շիրակին, որը առաջին անգամ կառավարություն էր հրավիրվել դեռ դը Գոլի օրոք:
Շիրակն ահա այսպես է նկարագրում լիազորությունների հանձնումը չորրորդ նախագհից հինգերորդին. «Մտնելով նրա առանձնասենյակը՝ ես քարացա անակնկալից: Ֆրանսուա Միտերանը կարգադրել էր ինձ համար առանձնասենյակում ամեն ինչ վերականգնել այնպես, ինչպես եղել էր գեներալի օրոք: Նախկին տեղում էր հայտնվել անգամ այն ժամանակվա կահույքը: Միտերանը ցանկանում էր ինձ համար ինչ-որ բան անել, որը կարող էր բավականություն պատճառել»:
Ճանապարհ դեպի Կոլոմբե
Հինգերորդ հանրապետության վեցերորդ նախագահ Նիկոլյա Սարկոզին 2008 թ. Կոլոմբե դե Դեզ Էգլիզում, որտեղ գեներալն անցակցրել էր իր կյանքի վերջին տարին, հատուկ հուշակոթող բացեց՝ նվիրված Ֆրանսիայի պատմական առաջնորդին: Յուրաքանչյուր ընտրված նախագահ պարտադիր այցելում է հանրապետության հյուսիս-արևելքում գտնվող Մառնա դեպարտամենտի այդ կոմունան, որպեսզի ծաղիկներ դնի գեներալի շիրմաքարին:
Սարկոզիի կարծիքով՝ ինչ էլ որ արել է դը Գոլը, ձգտել է, որ Ֆրանսիան հավատարիմ մնա իրեն, իր պատմությանը, արժեքներին, նկարագրին: «Գեներալը երբեք չի նահանջել, երբ անհրաժեշտ է եղել որոշում կայացնել, քանի որ նա գիտեր՝ հետաձգելով որոշումները՝ մենք սոսկ ավելացնում ենք խնդիրները»,- ասել է Սարկոզին, որը Ելիսեյան պալատում մնաց միայն մեկ նախագահական հնգամյակ՝ 2007-2012 թթ.:
Վերլուծաբանները հիշեցնում են, որ դը Գոլի կառավարման շրջանում հանրապետության նախագահի վարկանիշը երբեք 42 տոկոսից վար չի իջել: Ամենացածր մակարդակը՝ 13 տոկոս, արձանագրվել է միայն կես դար անց՝ Ֆրանսուա Օլանդի օրոք, որը չկատարեց գործազրկությունը նվազեցնելու խոստումը: Վերջին հաշվով դա էլ ստիպեց հինգերորդ հանրապետության յոթերորդ նախագահին հրաժարվել նախագահական երկրորդ ժամկետի համար առաջադրվելուց:
Ճանապարհ դեպի պալատ
Այդպես ահա ճանապարհ բացվեց դեպի Ելիսեյան պալատ Օլանդի թիմի ամենաերիտասարդ մասնակցի՝ Էմանուել Մակրոնի համար: Հաղորդակցության փորձագետները հիշեցնում են, որ նախընտրական մեծ հանրահավաքներից մեկում թեկնածու Մակրոնը խնդրեց մեծ էկրանին ցուցադրել հատված դը Գոլի հարցազրույցից:
«Երբ աջերի և ձախերի հետևորդները հերթով հայտարարում են, թե իբր ես պատկանում եմ հակառակ ճամբարին, այդպիսով սոսկ հաստատում են իմ խոսքերի արդարացիությունը,- ասել է գեներալը:- Ո՛չ հիմա, ո՛չ երբևէ ես չեմ պաշտպանում այս կամ այն կողմը, ես Ֆրանսիայի կողմից եմ»:
Արդեն 2016-ի գարնանը Մակրոնը, որ այդ ժամանակ զբաղեցնում էր էկոնոմիկայի նախարարի պաշտոնը, հայրենի Ամյենում հայտարարեց վերկուսակցական En Marche շարժում ստեղծելու մասին, որի անվան մեջ թաքցված են նրա անուն-ազգանվան սկզբնատառերը:
Թեկնածուն իր քարոզարշավը սկսեց Ֆրանսիայի մայրաքաղաքի Վերսալյան դարպասների մոտ հրավիրված հանրահավաքով: Գեթ մեկ անգամ չնայելով սեղմագրին ելույթի ողջ ընթացքում, որ տևեց մոտ երկու ժամ, Մակրոնը դիմեց լսարանին հետևյալ հարցով. «Պատրա՞ստ եք փոխել Ֆրանսիան»: Իր «վերկուսակցական» շարժումը նա չվերագրեց ո՛չ ձախերին, ո՛չ աջերին: «Մեր ծրագիրն է երկիրը տանել XXI դար, այն հաջողակ դարձնել փոփոխվող աշխարհում»,- բացատրեց նա: Դիմելով անմիջականորեն ընտրողներին՝ նա քննադատեց դասական քաղաքականության «զառամյալությունը» և դրան մասնակցող կուսակցություններին:
Մակրոնը դարձավ ամենաերիտասարդ նախագահը հինգերորդ հանրապետության պատմության մեջ: 2017 թ. մայիսի 7-ին՝ ընտրությունների երկրորդ փուլում, նրան ձայն տվեց ընտրողների երկու երրորդը: «Նախագահի պարտականությունները չեն փոխվել, սակայն Ելիսեյան պալատի յուրաքանչյուր տանտեր այդ դերը յուրովի է կատարում՝ ըստ իր խառնվածքի և իր մանդատի պատմական համատեքստի»,- կարծում է հաղորդակցությունների ռազմավարության մասնագետ Պիեռ Ջակոմետտին:
Հարացույցի փոփոխությունը
Նախագահի պաշտոնում Էմանուել Մակրոնը 18 ամիս է եղել: Հինգերորդ հանրապետության ութերորդ նախագահին շատ փորձություններ վիճակվեցին, ներառյալ «Դեղին ժիլետների» շարժումը, որը ձևավորվել է հակահարկային ընդվզումների մասնակիցներով: Սոցիոլոգները խոսում են հասարակական կարծիքի «հիպերփոփոխականության» մասին:
Ներկայումս երկրի ղեկավարի վարկանիշը, որին 2017 թ. ձայն է տվել ընտրողների երկու երրորդը, 22 տոկոսի մակարդակում է: «Ժողովրդականության սանդղակը արագ փոփոխվում է կոնյունկտուրայի ազդեցության տակ»,- արձանագրում են սոցիոլոգները:
«Դեղին ժիլետների» ցույցերի ութ շաբաթները դրդել են իշխանություններին սրբագրումներ կատարել իրենց օրակարգում: Հունվարի կեսին պետք է սկսվեն նախագահի խոստացած ազգային բանավեճերը չորս գլխավոր թեմաներով՝ էկոլոգիական անցում, հարկային համակարգ, պետության գործունեություն, ժողովրդավարություն:
Այս նոր «գլխավոր շտատների» [միջնադարյան Ֆրանսիայի դասային ընտրական մարմին] կազմակերպմամբ զբաղվելու է հանրային լսումների հանձնաժողովը, որը ղեկավարում է Շանտալ Ժուաննոն՝ նախկին սպորտի նախարարը Սարկոզիի օրոք: Կառավարությունն արդեն խոստացել է, որ լսումների ժամանակ «քիչ է խոսելու և շատ է լսելու»:
Խաղագումար դնելով «գլխավոր շտատների» մոդելի վրա, որը գումարվում էր Ֆրանսիայի պատմության մեջ չորս դարերի ընթացքում, ընդհուպ մինչև 1789 թվականը, իշխանությունը հարթակ է ընձեռում հարկային հարցերի և սեփական ապագայի քննարկման համար՝ հինգերորդ հանրապետության ինստիտուտների պահպանման կամ վեցերորդ հանրապետության անցնելու, որի մասին արտահայտվում են ձախ կուսակցությունները:
«Դեղին ժիլետները» որոշել են այդ ընթացքում ընտրել իրենց համար ազգային համակարգողներ: Դա կապված է ոչ միայն գալիք բանավեճերի, այլև շարժման քաղաքական ծրագրերի հետ, որը պատրաստվում է մասնակցելու մայիսին Եվրոպական խորհրդարանի ընտրություններին:
Շատ մեկնաբաններ համոզված են, որ իշխանությունը պետք է փոխի ոճը: Վերլուծաբանները կարծում են, որ երկրի ղեկավարը ստիպված կլինի ավելի շատ ժամանակ հատկացնել տնային գործերին՝ հետաձգելով արտասահմանյան ուղևորությունները: Հնարավոր է, որ պիտանի լինեն նաև վաղեմի խորհուրդները: Նախագահ եղած ժամանակ Ժակ Շիրակն իր վարչապետին՝ փայլուն և բանիմաց Ալեն Ժյուպպեին, խորհուրդ է տվել այդքան չշտապել, երբ ձեռք է սեղմում: «Դուք բավարար չափով չեք նայում մարդկանց աչքերին,- նկատել է Շիրակը:- Երբ անում եք դա, չարժի շտապել»:
Դմիտրի Գորոխով
Ֆրանսիայում ՏԱՍՍ-ի ներկայացուցչության ղեկավար
