Կան պատմական իրադարձություններ, որոնց հայությունն անմիջական մասնակցություն չի ունեցել, սակայն դրանք ոչ անմիջականորեն, բայց էապես ազդել են հայ ժողովրդի ճակատագրի վրա: Նման իրադարձությունների շարքը կարելի է դասել 1918 թվականի մարտի 3-ին կնքված Բրեստ-Լիտովսկի բազմակողմ հաշտության պայմանագիրը:

Հայոց հնագույն շրջանի պատմությունը, ցավոք, մշուշով է պատված, և պատմագիտության առաջ շատ հարցեր կան ծառացած, որոնք սպասում են ուսումնասիրողին: Այս առումով Միտտանիի, Արատտայի, Արարատյան թագավորության պատմության ուսումնասիրության կողքին արժեքավոր է նաև Արմե Շուպրիա պետության պատմության ուսումնասիրությունը:

Հայոց քաջամարտիկ ու հայրենանվեր արքայի՝ Արշակ Երկրորդի կառավարման ժամանակաշրջանը՝ 350-368 թվականները, դարակազմիկ էին հայոց պատմության համար: Եվ այդ ժամանակաշրջանի պատմության ուսումնասիրությունը թերի կլիներ, եթե անդրադարձ չարվեր քաջ ու հայրենասեր մի իշխանի՝ Սյունյաց տանուտեր, հայոց սպարապետ Անդովկ Սյունուն, որ նաև հայոց արքայի աներն էր՝ Փառանձեմ թագուհու հայրը:

1863 թ. Լոռու գավառի Սանահին գյուղում, հայոց հնագույն Արղության-Երկայնաբազուկ ազնվական ընտանիքում ծնվել է հայ ազատագրական շարժման ակնառու ներկայացուցիչներից Իշխանը` Տաշոն՝ Հովսեփ Արղությանը:

Երևանի իրական տարիքի ու դրա վերաբերյալ գիտական հիմնավորումների մասին «Անկախը» զրուցել է հնագետ, Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոնի փոխտնօրեն Հակոբ Սիմոնյանի հետ, որի ղեկավարությամբ հայ-ամերիկյան համատեղ հնագիտական արշավախումբը պեղումներ է իրականացրել Շենգավիթում։

Հունիսյան մի երեկո մի խումբ ուխտավորներով դարձյալ ուղևորվեցինք Արևմտյան Հայաստան: Ուղևորվեցինք՝ ևս մեկ անգամ վերագնահատելու ունեցածն ու կորցրածը, ևս մեկ անգամ վերարժևորելու մեր պատմությունը, մեր մշակույթը, մեր անցած ուղին:

Ինը տարի տևած նկարահանումների արդյունքում հանրությանն է ներկայացվել պատմաբան Արտակ Մովսիսյանի և ռեժիսոր Արտակ Ավդալյանի

Խեթերի պատմության ուսումնասիրությունը հետաքրքիր է ոչ միայն համաշխարհային պատմության ուսումնասիրության տեսանկյունից, այլև՝ հայոց պատմության… Առհասարակ շատ ուսումնասիրողներ խեթերին հայ են համարում, իսկ Խաթթին՝ հնագույն հայկական պետություններից մեկը….

28-ամյա տաղանդավոր երիտասարդը գլխապտույտ հաջողություններ ուներ կանանց շրջանում, այդ թվում՝ բարձրաստիճան պաշտոնյաների տիկնանց, ինչը շարժում էր շատերի նախանձը, որոնք ցանկանում էին ազատվել իրենց ախոյանից: Հանգուցալուծումը կայացավ, երբ նա հանդուգն պատասխաններ տվեց ցարական չինովնիկ Բելյաևին, այդ պատճառով ձերբակալվեց և աքսորվեց Դերբենդ:

Հայագետ Համլետ Մարտիրոսյանը կարծում է, որ ուրարտական սեպագիր արձանագրությունները պետք է զրոյից նորից վերծանել` մերժելով մինչ այս առկա վերծանությունները: Նա վստահ է` XIX դարում վերծանման հիմքում սխալ մոտեցում է դրվել, որը և շարունակվում է մինչ օրս: