Ու տարբեր գրքեր կարդալուց հետո հասկացա, որ ցեղասպանությունը եղել է, մենք դա արել ենք..Ֆաթիհ Աքինի

Ծագումով թուրք գերմանացի ռեժիսրո Ֆաթիհ Աքինի «Սպի» (The Cut) ֆիլմը պատմում է Հայոց ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած հայազգի Նազարեթ Մանուկյանի մասին: Ցեղասպանությունից տարիներ անց նա պատահաբար իմանում է, որ իր զույգ դստրերը, հնարավոր է, նույնպես փրկվել են, և սկսում որոնել նրանց՝ հասնելով մինչև Հյուսիսային Դակոտա: Ֆիլմի տևողությունը 138 րոպե է, այն անգլալեզու է, սցենարի հեղինակներն են Աքինն ու հայազգի Մարդիկ Մարտինը: Հունվարի 30-ին «Սպի»-ն ցուցադրվեց նաև Երևանում՝ փակ ցուցադրությամբ:ArmenianGenocide100.org-ը զրուցել է ռեժիսոր Աքինի հետ, որն էլ պատմել է ֆիլմի, Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ իր դիրքորոշման մասին ու ոչ միայն:

-Ե՞րբ առաջին անգամ լսեցիք Հայոց ցեղասպանության մասին:

-Երևի, Հայոց ցեղասպանության մասին առաջին անգամ լսեցի, երբ ավարտական դասարաններում էի՝ 15 կամ 16 տարեկանում: Երբ իմացա ցեղասպանության մասին, չէի հավատում, որ թուրքերը կարող էին նման բան անել, ու սկսեցի կարդալ, ուսումնասիրել, ուզում էի ավելին իմանալ: Մի քանի գիրք կարդացի, այդ թվում՝ Ֆրանց Վերֆելի «Մուսա լեռան քառասուն օրը». այդ ժամանակ, կարծես, արդեն 19 տարեկան էի: Ու տարբեր գրքեր կարդալուց հեոտ հասկացա, որ ցեղասպանությունը եղել է, մենք դա արել ենք, բայց այդ մասին չի ասվում:

-Ո՞րն է Ձեր անձնական տեսակետը 1915-ի դեպքերի մասին:

-Երբ վերջերս Թուրքիայում էի, շատերն ինձ նախատում էին, թե ինչու եմ ֆիլմումս միակողմանի ցույց տվել 1915-ի դեպքերը: Ես էլ պատասխանում էի, որ չկա երկու կողմ: Սա Բարսելոնայի ու Ռեալ Մադրիդի միջև խաղ չէ, որ կարող է երկու տարբեր տեսակետ լինել: Ճշմարտությունը մեկն է, ու ես հավատում եմ, որ 1915-ին ցեղասպանություն է եղել: Բայց չգիտեմ, թե որքանով է դա դիրքորոշում կոչվում. դա ուղղակի այն է, ինչին ես հավատում եմ:

-Թուրքիայում ֆիլմի ցուցադրությունից առաջ ասում էիք, որ այդ երկիրը պատրաստ է Ցեղասպանության մասին ֆիլմ դիտելուն: Հիմա՞ էլ եք նույն կարծիքին:

-Այո, կարծիքս չի փոխվել, որովհետև ֆիլմը ցուցադրվեց թուրքական կինոթատրոններում, մուտքը բաց էր բոլորի համար, որևէ սահմանափակում դրված չէր: Այսինքն, եթե ինչ-որ մեկն ուզում էր դիտել ֆիլմը, ապա կարող էր գնալ և անել դա, կամ եթե որևէ կինոթատրոն ուզում էր ցուցադրեր այն, նույնպես կարող էր անել դա: Այսինքն, այն դիտելու բոլոր հնարավորությունները կային: Բայց այլ հարց է, թե արդյոք դրա հանդեպ հետաքրքրություն կար… Որոշ մարդիկ հետաքրքրված էին, բայց նրանց թիվը մեծ չէր: Մենք փոքրամասնություն ենք կազմում՝ մարդիկ, որոնց հետաքրքրում է այս թեման: Բայց իմ պես մարդիկ միշտ են փոքրամասնության մեջ: Եթե մեծամասնություն լինեինք, այստեղ նստած չէի լինի: Ու բոլոր ասպարեզներում է այդպես՝ երաժշտության մեջ, գրականության, կինոարտադրության, նորաձևության… Ամեն ասպարեզում. դա փաստ է:

-Ի՞նչ եք կարծում, Ձեր ֆիլմն ինչ-որ բան փոխե՞ց թուրքական իրականության մեջ:

-Ոչ, չեմ կարծում, որ «Սպի»-ն շատ բան փոխեց: Այն էլ, ինչ փոխեց, չափից փոքր մասնիկ էր: Գուցե հասարակության համար որոշ չափով այն ինչ-որ նորություն էր, բայց ոչ ավելին, հեղափոխական չէր:

-Եթե Թուրքիան, այնուամենայնիվ, ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, ի՞նչ պետք է անի դրանից հետո:

-Հստակ կարծիք ունեմ այդ մասին: Համոզված եմ, որ «ցեղասպանություն» բառը միայն բառ է, ինչպես «հաց» կամ «ծառ» բառերը: Կարելի է ասել ցեղասպանություն, բայց չհասկանալ, չիմանալ, թե ինչ է թաքնված այդ բառի տակ: Երբ ասում ես ցեղասպանություն, պետք է իմանաս, թե ինչ է կատարվել, կարեկցես, ցավակցես այդ կորստին, հասկանաս ցեղասպանությունը: Կարծում եմ, դա շատ ավելի կարևոր է, քան քաղաքական տեսակետները: Այս հարցում ես իմ քաղաքականությունն ունեմ: Ինձ համար առավել կարևոր է, որ թուրքերն իմանան, հասկանան՝ ինչ է ցեղասպանությունը, Թուրքիայի փողոցներում մարդիկ, երիտասարդները, աշակերտներն ու ուսանողներն իմանան այն մասին, կարեկցեն:

-Հայոց ցեղասպանության մասին ո՞ր ֆիլմն է Ձեզ ամենից շատը տպավորել:

-Ինձ դուր է գալիս Ատոմ Էգոյանի «Արարատ»-ը, այն ոգեշնչման մեծ աղբյուր է: Այդ ֆիլմն արտահայտում է Ատոմի անձնական վերաբերմունքը, որը շատ հետաքրքիր էր: Շատ եմ հավանում նաև Էլիա Կազանի «Ամերիկա, Ամերիկա»-ն, որը, չնայած, Հայոց ցեղասպանության մասին ֆիլմ չէ: Իմ «Սպի»-ն նույնպես Հայոց ցեղասպանության մասին չէ, այն առնչվում է ցեղասպանությանը, բայց չի պատմում դրա մասին: Ու, ի դեպ, կարող եմ ասել, որ «Ամերիկա, Ամերիկա»-ն շատ ասպեկտներում եղել է իմ ֆիլմի «կնքահայրը»: Այնտեղ էլ, օրինակ, գլխավոր հերոսն ապրում էր Օսմանյան կայսրությունում, այնուհետև որոշ դժվարությունների միջով անցնելուց հետո տեղափոխվում Ամերիկա, որն էլ իր համար նոր տուն է դառնում…

-Ի՞նչ զգացիք, երբ առաջին անգամ այցելեցիք Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ:

-5 տարի առաջ էր, երբ առաջին անգամ այցելեցի Հայաստան և այդ ժամանակ էլ եղա Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտում: Մեծ ցավ զգացի… և լռություն: Երբ այնտեղ ես, ուրիշ ոչնչի մասին չես կարողանում մտածել, կենտրոնանում ես միայն մեկ բանի վրա, պարզապես առանձնանում ես ու մտածում միայն ցեղասպանության մասին:

-Հնարավո՞ր է, որ ապրիլի 24-ին վերադառնաք Հայաստան:

-Չգիտեմ. չեմ կարծում, որովհետև այդ ժամանակ Միացյալ Նահանգներում եմ լինելու, որտեղ պետք է կայանա ֆիլմի պրեմիերան: Բայց թե մտքով, թե զգացմունքներով այդ օրն այստեղ եմ լինելու: Գիտեմ, որ կան դեպքեր, երբ ֆիզիկական ներկայությունն ավելի կարևոր է, ու եթե հնարավոր լիներ, ապա ապրիլի 24-ին այստեղ կլինեի, բայց չեմ կարծում…

Մանե Եփրեմյան / ArmenianGenocide100.org