«Ամազոնուհի» բառը հին հունարենից թարգմանած նշանակում է անստինք կին: Ըստ հին հունական առասպելի՝ ամազոնուհիները միակուրծք կանանցից կազմված ցեղ էր, որն աչքի էր ընկնում իր ռազմատենչությամբ։ Կա վարկած, որ ամազոնուհինները բնակվել են Սև ծովի արևելյան կամ հյուսիսային ափամերձ շրջաններում, Կովկասում կամ Կասպից ծովի մոտ: 1928 թվականին Սև ծովի ափին իշխանի գերեզման գտան. այն զրահապատ էր՝ վրան դրված նետ ու աղեղ և կացին: Ավելի մեծ էր գիտնականների զարմանքը, երբ պարզեցին, որ զինվորը կին է եղել...
Ենթադրվում է, որ նրանք հրաշալի նետաձիգ էին, վարժ կռվում էին կացնով:
Ամազոնուհիների մասին հիշատակումներ կան դեռևս Հոմերոսի կողմից: Ամազոնուհիների հովանավոր Աստվածուհին համարվել է Արտեմիսը:
Ըստ հին ավանդապատումների` ամազոնուհիները կտրում էին իրենց աջ կուրծքը` աղեղից ու նետից ավելի հեշտ օգտվելու համար: Չնայած դրան, որևէ նկարի կամ ճարտարապետական կոթողի մեջ պատկերված չէ առանց կրծքի ամազոնուհի:
Նրանք վարժ ու քաջ հեծյալներ էին: Տարեկան մի անգամ ամազոնուհիները կապ էին հաստատում տղամարդկանց հետ` սերունդ ունենալու նպատակով: Տղա ծնվելու դեպքում սպանում էին կամ տալիս հորը, իսկ աղջկան պահում, վարժեցնում զինվորական գործին:
Լեգենդար ամազոնուհիները հավանաբար եղել են սովորական կանայք, որոնց կենսակերպն էլ նրանց տղամարդկային և ուժեղ է դարձրել: Ընդհանուր ռամամբ ամազոնուհիներին գերբնական ծագում չի վերագրվել: Լեգենդները նրանց մասին տեղեկություն են հայտնում որպես լիարժեք իրական ցեղի:
Պատմությունը վկայում է, որ ամազոնուհիներն իսկապես գոյություն են ունեցել: Ճիշտ է, միշտ չէ, որ նրանք եղել են նետ ու աղեղավորներ կամ էլ կտրել են աջ կուրծքը. մարդկության հիշողությունը չի պահպանել անուններ, ուստի ավանդաբար, մարտնչող կանանց համայնքը, որոնք ապրում էին առանձին, առանց տղամարդկանց, անվանուն են ամազոնուհիներ:
Սովարաբար դրանք եղել են ոչ մեծ խմբեր՝ հազվադեպ ցեղախմբի չափի հասնող, որի ի հայտ գալու համար երկու պայման է եղել. տղամարդկանց անհետացումը և կանանց՝ տղամարդկային պարտականություններ իրենց վրա վերցնելու պատրաստակամությունը:
Երբ տարբեր ցեղախմբեր հարձակվում էին մեկը մյուսի վրա, հաղթողն առաջին հերթին ոչնչացնում էր հակառակորդ տղամարդկանց: Կանայք, մնալով երեխաների հետ անպաշտպան, կա՛մ մահանում էին, կա՛մ միավորվում այլ ցեղախմբի հետ, երրորդ տարբերակը ամազոնուհի դառնալն էր, որը նշանակում էր վերցնել տղամարդկանց զենքերը և ինքնուրույն պաշտպանվել: Նահանջի տեղ չկար, և դրա համար էլ նրանք այդքան փայլուն մարտիկներ էին::
Բայց ինչ էլ որ լեգենդն ասի, ամազոնուհիների կյանքը չի սահմանափակվել միայն մարտով. նրանք պետք է սնվեին, դաստիարակեին երեխաներին, կազմակերպեին կենցաղը:
Ինքնաբերաբար ի հայտ է եկել պարտականությունների բաժանման սխեմա: Աղջիկներին սովորեցնում էին ռազմարվեստ: Ավելի մեծ աղջիկները ներառվում էին գործող բանակում և սննդի ջոկատներում: Հաունանալով՝ նրանք ծնունդ էին տալիս, իսկ որոշ ժամանակ անց սկսում կռվել: Որոշ ժամանակ հետո անցնում էին սպասարկող անձնակազմ: Իհարկե, այս փուլերից յուրաքանչյուրում ամեն ամազոնուհի կարող էր զոհվել: Քառասնամյա ամազոնուհին համարվում էր խոր ծեր՝ չնայած որ հազմադեպ կարող էր որևէ մեկը հասնել այդ տարիքի:
Կանանց այս ցեղի կառուցվածքը, կենսակերպը, սննդի աղբյուրները, տղամարդկանց հետ շփման ձևը՝ այս ամենը մեծ հաշվով կախված է եղել միջավայրից:
Պատահական չէ, որ ավելի հաճախ հանդիպում են տափաստաններում ապրող ամազոնուհիների մասին լեգենդներ:
Գրեթե բոլոր տափաստանային ամազոնուհիները հետևել են իրենց նախնիների ավանդույթներին: Նրանք ձիեր են բուծել, քնել թեթև վրաններում, սովորեցրել իրենց դուստրերին ապրել ծանր պայմաններում, հարևանների հետ ռազմական բախումներից չխուսափել, սակայն ինքնակամ ոչ ոքի վրա չհարձակվել:
Ֆիզիկական ուժը, տոկունությունը, ռազմարվեստը նրանց մեջ ամենաբարձրն է գնահատվել: Դրա համար էլ թագուհուն ընտրել են ծիսական մրցույթների հաղթողներից: Այդ մրցույթների մեջ մտել են նետաձգությունը, ձիավարությունը, մենամարտը:
Պլուտարքոսը գրել է, որ ամազոնուհիները կրել են կարճ, մինչև ծնկները հասնող զգեստ, բաղեղի տերև հիշեցնող վահան և սաղավարտ բռնել:
Երեխայի ծնունդը նրանց համար ցեղը բազմացնելու միջոց էր: Իրենց նախնիների նման, նրանք էլ առևանգում էին իրենց զուգընկերոջը հակառակորդ ցեղախմբերից և նրանց «գործնական նպատակով» օգտագործում:
Տարբերությունն այն է, որ հարսնացուների փոխարեն փեսացուներ էին առևանգվում, սակայն ոչ ընտանիք կազմելու նպատակով, այլ կարճաժամկետ բեղմնավորման նպատակով: Կա նաև վարկած, որ այդ գործընթացից հետո գերիներին սառնասրտորեն սպանում էին՝ նրանց հանդեպ չզգալով ո՛չ սեր, ո՛չ ատելություն:
Ամազոնուհիների ողջ կյանքը՝ և՛ խաղաղ, և՛ պատերազմական ժամանակներում, ղեկավարվում էր բանակի կողմից: Այն մեծ չէր, կազմում էր ցեղախմբի մոտ մեկ քառորդը, ուստի զինվորների վրա չափազանց մեծ պարտականություններ էին դրված. նրանք պարտավոր էին մշտապես սնունդ հայթայթել, պաշտպանել ցեղախումբը թշնամիներից, լինել մարտունակ և իհարկե, շարունակել սերունդը:
Սակայն աստիճանաբար կույս-մարտիկները սկսում էին օգտագործել վեճերի լուծման խաղաղ եղանակներ: Գարնանը նրանք հարևան ցեղախմբերից ընտրված տղամարդկանց հետ մեկ ամսով անցնում էին զեչոք գոտի, իսկ սահմանված ժամկետից հետո երջանիկ հայրերին էին տալիս նորածին տղաներին՝ աղջիկներին թողնելով իրենց: Հայտնի է, որ ամազոնուհիների թագուհի Ֆալեստրան գնացել է Ալեքսանդր Մակեդոնացու մոտ և ասել. «Ես այստեղ եմ հասել, որ քեզ որդի պարգևեմ, իսկ եթե աղջիկ ծնվի, վերցնեմ ինձ, որովհետև կանանց մեջ չկա ինձանից ավելի ուժեղն ու համարձակը , իսկ տղամարդկանց մեջ՝ քեզանից ավելի փառահեղը»:
