Էրդողանը ստացավ թուրք ընտրողների մանդատը նոր Թուրքիա կառուցելու համար. Ռուբեն Սաֆրաստյան

Հունիսի 24-ին տեղի ունեցան նախագահական և խորհրդարանական ընտրություններ Թուրքիայում: Ընտրությունների արդյունքում ձայների 52.5 տոկոսով նախագահ է ընտրվել Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը, իսկ նրա «Արդարություն և զարգացում» կուսակցության և «Ազգայնական շարժում» կուսակցության դաշինքը միասին խորհդարանում կունենա մանդատների 53.6 տոկոսը:

Թուրքիայում տեղի ունեցած ընտրությունների, գրանցված արդյունքների և հետագա զարգացումների մասին «Անկախը» զրուցել է ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի տնօրեն, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ռուբեն Սաֆրաստյանի հետ:

-Պարոն Սաֆրաստյան, կիրակի օրը Թուրքիայում տեղի են ունեցել նախագահական և խորհրդարանական ընտրություններ, որոնց արդյունքում Էրդողանը հաղթանակ է տարել: Ի՞նչ է սա նշանակում: Առաջիկա տասը տարիներին ինչպիսի՞ հարևան ենք ունենալու:

-Ամենակարևորը, որ կարող ենք եզրակացնել, այն է, որ Էրդողանը ստացավ թուրք ընտրողների մանդատը նոր Թուրքիա կառուցելու համար: Եվ դա, իհարկե, տեղի է ունենալու նրա անձնական իշխանության ուժեղացմամբ, որը հիմա դառնում է լեգիտիմ: Մենք տեսնելու ենք մի երկիր, որը գնալու է ավտորիտարիզմի ճանապարհով: Էրդողանի հիմնական նպատակն է Թուրքիան դարձնել աշխարհի տասը ամենահզոր երկրներից մեկը: Այսպիսին է լինելու Թուրքիան, եթե նրա ծրագրերն իրականանան:

-Ընտրությունների ողջ օրը հաղորդումներ են եղել ընտրակեղծիքների և վարչական ռեսուրսի կիրառման մասին: Ձեր կարծիքով՝ ընտրախախտումները որոշիչ դեր ունեցե՞լ են Էրդողանի հաղթանակի գործում:

-Դրանք սովորական երևույթ են թուրքական ընտրությունների համար: Այնտեղ միշտ էլ տեղի են ունենում ընտրակեղծիքներ և սպանություններ ընտրությունների ընթացքում: Սրանք այնպիսի երևույթներ են, որոնք, իհարկե, դատապարտելի են, բայց չեն ազդում վերջնական արդյունքի վրա: Պատահական չէ, որ Էրդողանի հիմնական ախոյանը՝ Ինջեն, հայտարարեց, որ պայքարն արդարացի չէր, բայց ընդունում է արդյունքները:

-Այդ փաստն էլ ուշագրավ է: Ընդդիմադիր թեկնածուն, որը 30 տոկոսից ավել քվե էր ստացել, ինչո՞ւ այդպես արագ ընդունեց Էրդողանի հաղթանակը՝ չնայած ընտրախախտումների փաստերին:

- Այս ընտրությունների միակ ինտրիգն այն էր՝ կհաջողվի՞ էրդողանին առաջին փուլով ընտրվել, թե՞ ոչ: Ընտրություններից առաջ արված հարցումներն այս առումով իրարամերժ տվյալներ էին արձանագրում: Հիմնական պայքարը դրա համար էր ընթանում: Տեսնում ենք, որ Էրդողանը ստացավ մոտավորապես 52 տոկոս ձայն: Քվեների տարբերությունը բավականին մեծ է, և Ինջեն հավանաբար այդ պատճառով որոշեց չբողոքարկել:

-Այսինքն՝ Թուրքիայում հետընտրական զարգացումներ սպասելի չե՞ն:

-Այստեղ մի խնդիր կա: Ականատես եղանք, թե վերջին օրերին ինչ մեծ, բազմամիլիոնանոց հանրահավաքներ եղան Էրդողանի դեմ: Բայց հիմա ընդդիմադիր կուսակցությունների ղեկավարները հայտարարում են, որ իրենք ընդունում են ընտրությունների արդյունքները: Այստեղ ես հավանականություն եմ տեսնում, որ ընդդմադիր կուսակցությունները կարող են կորցնել հսկողությունը ընտրազանգվածի վրա, որը դժգոհ է, որն ընդդմադիր է Էրդողանին: Նրանք կարող են չընդունել ընդդիմադիր քաղաքական կուսակցությունների ղեկավարների հայտարարությունները, և ընդվզումը Էրդողանի դեմ դառնա շատ ավելի անկառավարելի:

Բայց մյուս կողմից, ի դեմս Էրդողանի, գործ ունենք մի քաղաքական և պետական գործչի հետ, որն ունի մեծ խարիզմա: Եվ ինքը կարողանում է ազդել մարդկանց զգացմունքների վրա: Հաշվի առնելով այս հանգամանքը՝ անգամ եթե այդ դժգոհները դուրս գան քաղաքական կուսակցությունների հսկողությունից, նրան կհաջողվի նրանց հանդարտեցնել և ինչ-որ բան խոստանալ:

-Խորհրդարանում Էրդողանն իր կուսակցության մեծամասնությունը կորցրել է և ազգայնականների հետ դաշինքով է միայն ունենալու մեծամասնություն: Այս անկումն ինչի՞ մասին է վկայում: Եվ դաշինքն ազգայնական ուժերի հետ ի՞նչ հետևանքներ է ունենալու:

-Լավ հարց եք տալիս: Եթե համեմատում ենք վերջին ընտրությունների արդյունքները, ապա Էրդողանի կուսակցությունն արձանագրել է 7 տոկոսով ցածր արդյունք: Եվ երբ էրդողանն հայտարարեց՝ դեռ անելիքներ ունենք, ինքը դա նկատի ուներ: Իր կուսակցության ռեյտինգը յոթ տոկոսով ընկել է: Նա դա շատ լավ հասկանում էր, դրա համար էլ համաձայնեց դաշինքի գնալ: Նրա դաշնակիցները ոչ թե ազգայնական, այլ ազգայնամոլական են՝ պանթյուրքիստ: Թուրքիայում բոլոր կուսակցություններն են ազգայնական: Այնտեղ քրդամետ կուսակցությունից բացի ոչ ազգայնական կուսակցություններ չկան: Իսկ «Ազգայնական շարժում» կուսակցությունը պանթյուրքիստական է:

Այստեղ մի հանգամանք էլ կա՝ գնալով դաշինքի նրանց հետ՝ Էրդողանն իր քաղաքական կուսակցության և՛ գաղափարախոսության, և՛ գործունեության մեջ ուժեղացնելու է պանթյուրքիզմի տարրերը: Մենք դրա ականատեսը կլինենք մոտակա տարիներին:

-Ասացիք, որ կուժեղանա Թուրքիայի վարած պանթյուրիստական քաղաքականությունը: Հարավային Կովկասում և՞ս այն կդրսևորվի

-Չեմ կարծում, որ դա իրենց կհետաքրքրի: Մերձավոր Արևելքում է Թուրքիան շատ խրված. տարածքներ են գրավում Սիրիայում, նույնը նաև Իրաքում կարող է տեղի ունենալ: Չեմ կարծում, որ Հարավային Կովկասում ակտիվություն կցուցաբերեն:

Երբ թուրքական զորքը մտավ հյուսիսային Սիրիա՝ Աֆրին, իրենց կանոնավոր զորքի հետ մտան նաև զինված ջոկատներ: Այդ ջոկատներից մեկը ներկայացնում էր Չինաստանի ույղուրներին: Եվ նրանց ղեկավարն իր ելույթում հայտարարեց, որ հաջորդ քայլը պետք է լինի Չինաստանում ույղուրներին ազատագրելը:

Կարծում եմ, որ Թուրքիան կսկսի թուրքական աշխարհն օգտագործել իր նպատակի համար՝ դառնալու աշխարհի հզոր պետություններից մեկը: Իր դիրքերն ուժեղացնելու համար Թուրքիան կսկսի պանթյուրիստական քայլեր ձեռնարկել:

-Մինչ ընտրությունները վերլուծաբանները նշում էին, որ անկայուն վիճակը Թուրքիայում հետ կպահի Ալիևին արկածախնդրությունից հայ-ադրբեջանական սահմանին: Հիմա, երբ հետընտրական զարգացումներ չկան, հնարավո՞ր է հայ-ադրբեջանական սահմանին զարգացումներ լինեն:

-Ինչո՞ւ պետք է Թուրքիան այս ճակատում ակտիվանա: Ի՞նչն է իր շահն այդտեղ: Նա շահ ունի հյուսիսային Իրաքում և Սիրիայում. այդ տարածքները մտնում են Էրդողանի նոր Թուրքիայի սահմանների մեջ: Այնտեղ հիմա խնդիրներ ունեն, ինչո՞ւ պետք է գործողություններ սկսկեն Հարավային Կովկասում, որտեղ խնդիրներ կունենան ռուսների հետ: Հայաստանն իրենց համար վտանգ չի ներկայացնում: Իրենք այստեղ շահագրգռվածություն չունեն այս պահին: Եթե Սիրիան և Իրաքը չլինեին, գուցե ուզենային Հարավային Կովկասում ուժեղացնել իրենց դիրքրեը՝ չվախենալով ռուսների հետ հարաբերությունները վատացնելուց: Այդ ժամանակ կփորձեին Ադրբեջանին օգտագործել, բայց հիմա չեմ տեսնում դրա հնարավորությունը:

-Իսկ ինչպե՞ս հասկանալ Ադրբեջանի ռազմական նախապատրաստությունները Նախիջևանում, քննարկումները, թե արդյոք Էրդողանը ներկա կգտնվի Ալիևի զորահանդեսին:

-Կարող է և ներկա գտնվի: Թուրքիայի համար Նախիջևանը հատուկ նշանակություն ունի: Նոր Թուրքիայի քարտեզներում, որոնք վերջին տարիներին շատ են տպագրվում, Նախիջևանը Թուրքիայի մաս է կազմում: Դրա համար Նախիջևանում իրենց ազդեցությունը հնարավորինս կուժեղացնեն: Բայց չեմ կարծում, որ ներկա փուլում նրանք ինչ-որ քայլեր կանեն, որը կառաջացնի Ադրբեջանի դժգոհությունը: Ադրբեջանի հետ միասին կուժեղացեն իրենց ազդեցությունը Նախիջևանում, և դա մեզ համար շատ մեծ վտանգ է ներկայացնում:

-Վերադառնանք ներթուրքական զարգացումներին: Փաստորեն քրդամետ կուսակցությունը խորհրդարան անցավ, և ավելի շատ քվեներով, քան նախորդ ընտրություններին: Արդյո՞ք սա սպասելի էր, մանավանդ որ իրենց ղեկավարը բանտից էր քարոզարշավը վարում:

-Հարցումները, որ անցկացվում էին վերջին ամիսներին, հստակ չէին կարողանում պատասխանել՝ 10 տոկոսի շեմը կհաղթահարի այդ կուսակցությունը և կմտնի խորհրդարան, թե ոչ: Բայց փաստորեն հաղթահարեց նվազագույն շեմը և նախորդ անգամվա համեմատ մեկ տոկոսով ավելացրեց իր քվեները: Սա այն պայմաններում, երբ Էրդողանի կուսակցությունը կատաղի հարվածներ է հասցնում Ժողովուրդների ժողովրդավարական կուսակցությանը՝ ղեկավարները բանտում են, անընդհատ ձերբակալություններ, ճնշումներ են իրականացվում և այլն: Այն, որ այս պայմաններում կուսակցությունը կարողացավ 1 տոկոսով իր քվեներն ավելացնել, վկայում է, որ քրդական հարցը Թուրքիայում գնալով սրվում է: Այս կուսակցությունը հայտարարում է, որ բոլոր ազգային փոքրամասնությունների շահերն է պաշտպանում, բայց բոլորս էլ գիտենք, որ այն քրդամետ է և քվեների մեծ մասը ստանում է քրդերով բնակեցված շրջաններից:

Սա վկայում է այն մասին, որ քուրդ ժողովրդի մոտ ազգային ինքնագիտակցությունը գնալով ուժեղնում է, ինչն էլ կբերի նրան, որ քրդական հարցն առավել սրվի Թուրքիայում:

-Ընդդիմադիր ուժերը, սակայն, փոքրամասնություն են լինելու խորհրդարանում: Կկարողանան արդյո՞ք եղանակ ստեղծել կամ օրակարգ թելադրել:

-Ես կասկածում եմ, որովհետև ընդդիմության մեջ հակասությունները շատ մեծ են: Միասնական ընդդիմություն Էրդողանի կուսակցության դեմ չի ստեղծվի, հակասությունները շատ-շատ են:

-Իսկ հայ-թուրքական հարաբերությունների ոլորտում առաջիկայում ի՞նչ կարող ենք սպասել:

-Ես ոչ մի բան էլ չեմ սպասում: Հարաբերություններ չկան և չեմ էլ կարծում, որ Թուրքիայի կողմից որևէ քայլ կլինի հարաբերությունները բարելավելու ուղղությամբ: Նրանք չունեն նման շահագրգռվածություն: