Կլեոպատրա թագուհին աշխարհին հայտնի է իր գեղեցկությամբ, նենգությամբ, վավաշոտությամբ, խորամանկությամբ ու խարդախությամբ: Նրա անունը կապված է նաև հայոց պատմության հետ:

Զաքարյանների տոհմի պատմությունը համեմատաբար լավ է ուսումնասիրված, այսուհանդերձ քիչ չեն անպատասխան ու վիճելի հարցերը: Խնդիրն այն է, որ Զաքարյանների պատմության, ծագման և գործունեության առնչությամբ իրենց հավակնություններն ու դիրքորոշումներն ունեն վրաց գիտնականները:

Աստված մի արասցե, որ ես սրիկա լինեմ, առավել ևս, որ իմ ազգին հատուկ չէ դավաճանությունը: Իմացեք` ում որ հայերը ծառայում են, ծառայում են ազնվորեն ու մաքուր սրտով և հավատարիմ են մնում մինչ ի մահ:

(Ըստ Խորեն քահանա Ստամբոլցյանի հիշատակարանի)*Կարսի հայերը դժոխային պայմաններում ոտք դրեցին 1921 թվականը: «Ի՞նչ պիտի լինի մեր վիճակը, ե՞րբ պիտի ազատվեն մեր գերիները, ե՞րբ պիտի վերջանան մեր տանջանքները»: Այս տարտամ վիճակի մեջ էինք, երբ հունվարի 5-ի գիշերը տան լուսամուտը թակեցին: Տուն մտան մի զինված ասկյար և մի պաշտոնյա.

Սևանի հատակն ուսումնասիրող խումբը վերջերս հայտարարեց, որ լճի հատակից զուբրի ոսկոր է գտնվել: Կովկասյան զուբրը վերացած կենդանատեսակ է: Այն երկրի երեսից անհետացել է 1927 թվականին, երբ որսագողերը սպանել են պահպանված վերջին առանձնյակներին:

Խաչակիր ասպետները նրան կոչում էին Կավասիլիուս, արաբները՝ Բասիլ ալ-Արմանի: Հայ մատենագրության մեջ այս հզոր ու անպարտելի իշխանը հայտնի է Գող Վասիլ անունով, քանզի սիրում էր գիշերային անակնկալ հարձակումներով ջախջախել ոսոխին:

«Անդունդից վեր բարձրանալու նպատակով ամեն օր ինձ տրամադրեցի հայոց լեզվի ուսումնասիրությանը: Զգում էի, որ հոգիս կարիք ունի կապվելու մի շատ լուրջ ու փութաջան աշխատանքի: Ահա թե ինչու ընտրեցի հայերենը, որն աշխարհի ամենաբարդ լեզուն է, որը և գերազանց միջոց է կամքս կոփելու»:

2014-ից «Էթնոս» էթնո-մշակութային գիտահետազոտական կենտրոնի և Հռոմի Միջերկրածովյան հնագիտական հետազոտությունների կենտրոնի նախաձեռնությամբ Գեղարքունիքի մարզի Ծովինար գյուղի մոտակայքում գտնվող Օձաբերդ հնավայրում պեղումներ են սկսվել: Պեղումներն արդեն իսկ որոշակի արդյունք ունեն ու գրավել են համաշխարհային գիտական հանրության ուշադրությունը:

Նա թագակիր չէր, բայց շատ ավելի հզոր ու ազդեցիկ էր, քան տարածաշրջանի թագակիր միապետները: Նա զորավար չէր, բայց նրա ցուցումով մեծ զորաշարժեր էին տեղի ունենում, նրա տիրակալությունը ճանաչում էին եվրոպական գահակալները, մոնղոլական խանը… Նրան էին ենթակա երկու հսկայական վաղեմի տերություններ՝ Զաքարյան Հայաստանն ու Վրաստանը…

200 տարի առաջ՝ 1815 թ., Նոր Ջուղայում ծնվել է բանասեր, պատմաբան, մանկավարժ, թարգմանիչ Մկրտիչ Հովսեփի Էմինը (Կարապետյան): Նա սովորել է Կալկաթայի հայոց մարդասիրական ճեմարանում, 1834 թ.` ավարտել Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանը, իսկ 1838 թ.` Մոսկվայի համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետի բանասիրական բաժինը:

Միջնադարյան շատ միաբանություններ են կարևոր դեր ունեցել համաշխարհային պատմության մեջ: Աշխարհին հայտնի են խաչակիր օրդենները: Բայց հավանաբար քչերը գիտեն, որ նման գաղտնի միաբանություններ գործել են նաև մահմեդական աշխարհում, շատերը՝ անգամ Հայաստանի տարածքում: Նրանցից ամենազորեղը թերևս Ասսասիների ուխտն էր:

Կարսի անկումը հայոց պատմության ամենախայտառակ էջերից է: Ցավալի է, որ ունենալով հսկայական ռազմամթերք ու բանակ` ընդամենը մի քանի ժամվա ընթացքում, առանց մի գնդակ անգամ արձակելու, թշնամուն անցավ անառիկ բերդաքաղաքը: Կարսի Առաքելոց եկեղեցու վերջին քահանան` Խորեն Ստամբոլցյանը (1858-1928), այդ ամենի ականատեսն էր և վերջիններից մեկը, որ լքեց Կարսը: Նրա թոռնուհին՝ նկարչուհի Հեղինե Աբրահամյանը (1912-2012), որպես սուրբ մասունք պահպանել էր պապի ձեռագիր հիշատակարանը 1920-21 թթ. Կարսի անկման մասին:

«Օրհնվի էն սհաթը, երբ ռսի օրհնած ոտքը Հայոց լիս աշխարհը մտավ»:Այսօր շատերը քննադատում են Աբովյանին այդ խոսքերի ու մոտեցումների համար` մոռանալով նրա ապրած ժամանակաշրջանը, երբ հայությունը կեղեքվում էր թուրքական և պարսկական տիրակալության տակ և օգնության միակ հույսը հյուսիսից էր:

Վահրամ Պահլավունին միջնադարյան ականավոր ռազմական գործիչ է. մարդ, որ իրեն փառավորեց հայրենիքին անսահման նվիրվածությամբ, բազում հաղթական ճակատամարտերով և եկեղեցաշինությամբ:

Հայ-անգլիական համատեղ նախագծի արդյունքում ուսումնասիրվում են Ծղուկ լեռան ժայռապատկերները: Հանրապետությունում հայտնաբերված 1000-ից ավելի նմուշներից ամենահինը 12-րդ հազարամյակի մարդու աշխատանքն է: