Հայոց պետականության կորստից հետո Պահլավունիները հասկանում են, որ այլևս անկարող են ռազմի և վարչարարության ասպարեզում առաջնային դիրքեր գրավել, և ավելի քան մեկ հարյուրամյակ զավթում են հայոց կաթողիկոսական գահը:

Չորրորդ դարի հայոց պատմությունը լի է հետաքրքիր, փառահեղ ու ողբերգական իրադարձություններով: Իրար են հաջորդում մերթ հզոր ու պատվախնդիր, մերթ թուլակամ կամ հակասական գործիչներ…

Դավիթ Անհաղթ. hայ իմաստասիրության աշխարհիկ ուղղության հիմնադիրը, V-VI դարերում ապրած իմաստասեր, որի աշխատությունները երբևէ չեն կորցրել արդիականությունը: Միաժամանակ Դավիթ Անհաղթի ավանդը վաղուց դուրս է եկել հայության շրջանակներից, նա համաշխարհային մեծության մտածող ու հռչակավոր գիտնական է:

Արևմտյան Հայաստան կատարածս ուղևորությունների ընթացքում դու միշտ իմ ուղեկիցն ես եղել, հա՛յ եղբայր, քույր: Նշանակություն չունի, թե ինչ է քո անունը, Արա՞մ, Հայկ, թե՞ Անահիտ, Աստղիկ կամ, առհասարակ, խիղճ կամ բարեկամ:

2017 թվականի աշնան մի արևոտ օր «Տիր-Ար» զբոսավարների դասընթացների սաների հետ արշավ ձեռնարկեցինք դեպի հյուսիս՝ Լոռվա բերդերը:2017 թվականի աշնան մի արևոտ օր «Տիր-Ար» զբոսավարների դասընթացների սաների հետ արշավ ձեռնարկեցինք դեպի հյուսիս՝ Լոռվա բերդերը:

- Հայտնի չէ, թե ինչու աստված զայրացավ մեզ վրա: Արևելքից անսպասելիորեն հայտնվեցին անհայտ ծագումով մարդիկ: Նրանք հանդգնորեն գրոհեցին մեր երկրի վրա և հեշտությամբ նվաճեցին այն առանց պատերազմի... Իրենց միջավայրից մեկին նրանք հռչակեցին թագավոր. նրան կոչում էին Սալիտիս: Նա եկավ Մեմֆիս, հարկեր դրեց Վերին և Ստորին երկրների վրա և տեղակայեց զորակայաններ առավել հարմար վայրերում... Հարմար տեղադրություն ունեցող Ավարիս քաղաքը, որ ստացել էր այդ անունը համաձայն հին առասպելի, նա բնակեցրեց ու խիստ ամրացրեց…

Հայոց ձորի ճակատամարտը հայոց պատմության թերևս ամենակարևոր դրվագն է: Այս ճակատամարտում տապալվեց Տիտանյան Բելը, և Հայկ Աղեղնավորը փաստեց հայի հարատևելու իրավունքը: Բացի այդ, Հայոց ձորի ճակատամարտը համաշխարհային ռազմարվեստի պատմության մեջ հանդիպակաց մարտի առաջին նկարագրված օրինակն է:

Կան պատմական իրադարձություններ, որոնց հայությունն անմիջական մասնակցություն չի ունեցել, սակայն դրանք ոչ անմիջականորեն, բայց էապես ազդել են հայ ժողովրդի ճակատագրի վրա: Նման իրադարձությունների շարքը կարելի է դասել 1918 թվականի մարտի 3-ին կնքված Բրեստ-Լիտովսկի բազմակողմ հաշտության պայմանագիրը:

Հայոց հնագույն շրջանի պատմությունը, ցավոք, մշուշով է պատված, և պատմագիտության առաջ շատ հարցեր կան ծառացած, որոնք սպասում են ուսումնասիրողին: Այս առումով Միտտանիի, Արատտայի, Արարատյան թագավորության պատմության ուսումնասիրության կողքին արժեքավոր է նաև Արմե Շուպրիա պետության պատմության ուսումնասիրությունը:

Հայոց քաջամարտիկ ու հայրենանվեր արքայի՝ Արշակ Երկրորդի կառավարման ժամանակաշրջանը՝ 350-368 թվականները, դարակազմիկ էին հայոց պատմության համար: Եվ այդ ժամանակաշրջանի պատմության ուսումնասիրությունը թերի կլիներ, եթե անդրադարձ չարվեր քաջ ու հայրենասեր մի իշխանի՝ Սյունյաց տանուտեր, հայոց սպարապետ Անդովկ Սյունուն, որ նաև հայոց արքայի աներն էր՝ Փառանձեմ թագուհու հայրը:

1863 թ. Լոռու գավառի Սանահին գյուղում, հայոց հնագույն Արղության-Երկայնաբազուկ ազնվական ընտանիքում ծնվել է հայ ազատագրական շարժման ակնառու ներկայացուցիչներից Իշխանը` Տաշոն՝ Հովսեփ Արղությանը:

Երևանի իրական տարիքի ու դրա վերաբերյալ գիտական հիմնավորումների մասին «Անկախը» զրուցել է հնագետ, Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոնի փոխտնօրեն Հակոբ Սիմոնյանի հետ, որի ղեկավարությամբ հայ-ամերիկյան համատեղ հնագիտական արշավախումբը պեղումներ է իրականացրել Շենգավիթում։

Հունիսյան մի երեկո մի խումբ ուխտավորներով դարձյալ ուղևորվեցինք Արևմտյան Հայաստան: Ուղևորվեցինք՝ ևս մեկ անգամ վերագնահատելու ունեցածն ու կորցրածը, ևս մեկ անգամ վերարժևորելու մեր պատմությունը, մեր մշակույթը, մեր անցած ուղին:

Ինը տարի տևած նկարահանումների արդյունքում հանրությանն է ներկայացվել պատմաբան Արտակ Մովսիսյանի և ռեժիսոր Արտակ Ավդալյանի

Խեթերի պատմության ուսումնասիրությունը հետաքրքիր է ոչ միայն համաշխարհային պատմության ուսումնասիրության տեսանկյունից, այլև՝ հայոց պատմության… Առհասարակ շատ ուսումնասիրողներ խեթերին հայ են համարում, իսկ Խաթթին՝ հնագույն հայկական պետություններից մեկը….