Շատ հայեր են գահ բարձրացել օտար երկրներում, աչքի ընկել ռազմի, գիտության, պետության կառավարման ասպարեզներում: Եղել են նաև դեպքեր, երբ հայոց գահին բազմել են օտարներ, անգամ՝ ամբողջ մի ժամանակաշրջան կառավարել Հայաստանը:

Հայոց պատմության մեջ հսկայական դերակատարություն է ունեցել Հեթումյանների տոհմը: Առաջին Հեթումյանը, որի մասին հայ պատմագիտությունը մեզ փաստեր է հաղորդում, Օշին իշխանն է, որ 1073 թ., խույս տալով սելջուկ-թուրքերի հալածանքներից, գերդաստանով Արցախից տեղափոխվեց Լեռնային Կիլիկիա: Օշին Հեթումյանին Կիլիկիայում հյուրընկալեց Ապլղարիբ Արծրունին, որ նրան պարգևեց Լամբրոն ամրոցը:

Հայկական լեռնաշխարհում հնագույն շրջանում հայոց շատ պետություններ են եղել, որոնց մասին պատմագիտությունը, ցավոք, ժլատ տեղեկություններ է հաղորդում: Այդ պետություններից է Միտտանին, որի պատմության մասին մեզ ավելի շատ օտար աղբյուրներն են փաստեր հաղորդում, քան հայրենական:

Հայ-հունական հարաբերությունները դարերի խորքից են գալիս: Քերթողահայր Մովսես Խորենացին հաղորդում է, որ Հայկազունիների Զարմայր նահապետը մասնակցել է Տրոյական պատերազմին և զոհվել այնտեղ մ.թ.ա. 1180 թ.:

Հոգիս բուրվառ է մշտավառ, ուր կը ծխան սերերս համայն,Կը խնկարկեմ ես զայն կյանքի տաճարին մեջ հավերժական,Բազմահազար հավատացյալ ամբոխներու երեսն ի վեր,Ու կը ժողվեմ անոնց դեմքեն հավատամքի լույսեր տարբեր...Միսաք Մանուշյան. «Կյանքիս երգը»

Օշականում և Արամուսում ընթացող հնագիտական պեղումները հաջողությամբ են պսակվել. հայ-գերմանական և հայ-ավստրիական հնագիտական խմբերը բացահայտել են բավական ուշագրավ նյութեր:

1045 թ., երբ կործանվեց Բագրատունիների թագավորությունը, հայության քաղաքական կենտրոնը դարձավ Լոռին, որտեղ Բագրատունյաց հարստության կրտսեր ճյուղը՝ Կյուրիկյանները, պահպանում էին ազգային պետականությունը:

Բելառուսի նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն հայտարարել է, որ Միացյալ Նահանգների նորընտիր նախագահ Դոնալդ Թրամփը կարող է երկրի պատմության մեջ մտնել: Գրում է Russian.rt.com-ը:

Հայերը Բուլղարիայի տարածքում բնակվել են բուլղարներից շատ դարեր առաջ: Բուլղարները (հոները) ծագումով թուրքական ցեղախմբեր են, որոնք Բալկաններում հաստատվեցին IV-V դարերում. ժողովուրդների մեծ գաղթի տարիներին խառնվեցին տեղի սլավոնական ցեղերի հետ, և ձևավորվեց բուլղար ժողովուրդը: Բուլղարական առաջին պետությունը 618 թ. հիմնել է Խան Ասպարուխը:

Արծրունիների ոստանը Վասպուրականն է: Սակայն այս տոհմն իր ունեցած դերակատարությամբ համահայկական նշանակություն ունի:

Հայ-գերմանական հարաբերությունները դարերի խորքից են գալիս: Գիտական գրականության մեջ հաճախ է շրջանառվում բավարացիների և գերմանների հայկական ծագման մասին վարկածը:

Լազարյանների տոհմը մեծ դեր է ունեցել ոչ միայն ռուսական արքունիքում, այլև հայ մշակույթի և գիտության զարգացման գործում: Մոսկվայում հիմնադրված Լազարյան ճեմարանը տասնյակ տարիներ հայ մշակույթի և գիտության գործիչների համար իսկական դարբնոց է եղել…

Հայոց պատմությունը շատ դեպքերում զուրկ է տրամաբանությունից: Ահավասիկ, 1045 թ. պատմական հայրենիքում գրեթե առանց պայքարի, առանց կռվի օտարին նվիրեցինք ազգային պետականությունը՝ Բագրատունիների թագավորությունը, բայց ուղիղ 35 տարի անց հայրենիքի սահմաններից անդին` Լեռնային Կիլիկիայում, Ռուբեն Բագրատունին մի բուռ քաջերով պայքարի ելավ հզոր Բյուզանդական կայսրության դեմ, հաղթանակեց և հիմք դրեց Ռուբինյանների անկախ իշխանապետության, որ մեկ դար անց պետք է թագավորություն դառնար…

Կիլիկիայի հայկական թագավորության անկումից հետո, 1375 թ. «Հայոց թագավոր» տիտղոսն անցավ Կիպրոսի Հակոբ Ա թագավորին: Նրա ժառանգներն այդ տիտղոսը կրեցին մինչև 1489 թ.` Գորնարիոն թագուհու մահը: Հակոբ Երկրորդի նախորդը` Շառլոտա թագուհին, Կիպրոսի գահը հանձնեց իր եղբորորդուն` Կառլոս Պատերազմիկին, որը Սավոյայի դուքսն էր: Իտալիայում թագավորող Սավոյան տան թագավորները մինչև 1946 թ., ի թիվս այլ տիտղոսների, կրում էին նաև «Հայոց թագավոր» տիտղոսը:

«Նրա անունը պետք է դրվի ոչ միայն եզդի, այլև նշանավոր հերոսների անունների հետ միևնույն շարքում»:Թովմաս Նազարբեկով