Սելևկյան թագավորությունը Հին աշխարհի հզորագույն տերություններից էր: Լինելով հայոց հարավային հարևանները՝ սելևկյանները հաճախ էին սպառնում հայոց պետության անվտանգությանը: Ի վերջո, երբեմնի հզոր այս թագավորությունը կործանվեց հենց հայոց բազկի հարվածից:

Հայը կորուսյալ հայրենիք ունի: Հայը երազանք ունի՝ պատմական արդարության վերականգնումը և հայրենիքի առանձին հատվածների վերադարձը հայության բնօրրան՝ հայոց պետականության շուրջ, հայոց բզկտված հայրենիքի մասերի համախմբումը:

Կոմիտաս Ա Աղձեցի կաթողիկոսը հայտնի է Շինող մականունով: Կոմիտաս Շինող կաթողիկոսի ձեռնարկումներից Վաղարշապատի Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցին իրական գլուխգործոց է և ուրույն տեղ ունի ոչ միայն հայկական, այլև համաշխարհային ճարտարապետության դասագրքերում: Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցին նոր խոսք էր, նոր մոտեցում և նոր շունչ համաշխարհային ճարտարապետության մեջ:

«Մեր առաքինի և ազգասեր նախնյաց բուն միտքը մոռացվեց և վանքերը անկելանոց են դարձել, ժողովուրդը տգիտության խավարին մեջ գլխիվայր ընկղմեր, իր հորը հիշատակաց բուն նպատակը կորուսեր և վանքերուն ու վանականներուն փորը պարարելու աշխատիլ...

Եփրեմ Ա Ձորագեղցի կաթողիկոսի աթոռակալման ժամանակաշրջանը բախտորոշ էր հայության կյանքում: Ընթանում էր ռուս-պարսկական առաջին պատերազմը: Ռուսական կայսրությունը ցանկանում էր գրավել Հայաստանը և Կովկասում հաստատել իր տիրապետությունը…

Կան անհատներ, որոնք, լինելով առավելապես կուսակցական գործիչ, իրենց գործունեության մեջ այնպես են փայլում, որ համազգային նշանակության գործիչներ են դառնում: Նրանցից է ՀՅԴ գործիչ Նիկոլ Աղբալյանը:

Նրա մասին գրքեր ու մենագրություններ են գրել (Բ. Պ. Հաշդեու. «Յոան իշխան Ահարկու»), նրան անդրադարձել են նաև Է.

Հայ եկեղեցու պատմության մեջ բազում են դեպքերը, երբ առանձին գործիչներ կամ խմբավորումներ ծառայել են օտար պետությունների շահերին՝ դառնալով օտարի ներկայացուցիչը հայ եկեղեցում և գործիք, որ ծառայում է միմիայն հանուն օտարների մեծապետական շահերի: Ոմանք եկեղեցին են ծառայեցրել իրենց անձնական կամ նեղ խմբակային շահերին: Իսկ եթե իրենց անձնական շահերը համընկել են օտար պետությունների շահերի հետ, դա իսկական աղետ է դարձել հայության համար:

Կիպրոս կղզին գտնվում է Հայկական բարձրավանդակի հարևանությամբ, և հայ-կիպրական քաղաքական, ռազմական, մշակութային հարաբերությունները դեռևս միջնադարից շատ սերտ են եղել:

XIX դարի սկզբին Էջմիածնի կաթողիկոսական աթոռը դարձյալ կռվախնձոր դարձավ: 1801 թ. ռուսական բանակը գրավեց Վրաստանը՝ կործանելով Վրաստանի անկախությունը: Ռուսական զորքը Վրաստան առաջնորդողների թվում էր նաև ռուսահայերի առաջնորդ Հովսեփ արքեպիսկոպոս Արղությանը, որ իրեն մինչ այդ փառավորել էր Ղրիմի հայափաթման գործում ռուսական կաբինետի կամակատարը դառնալով: