Ռուսա Բ արքան (մ.թ.ա. 685-645) վիմագիր արձանագրություններում փառաբանված է որպես Տիեզերքի արքա, Մեծ արքա, Արքայից արքա, Բիայնիլիի արքա… Սակայն այս տիտղոսները տուրք էին սոսկ նախորդ զորեղ գահակալներից մնացած ժառանգության: Ռուսա Բ-ի թագավորության օրոք Արարատյան թագավորության արևն արդեն թեքվել էր դեպի մայրամուտ:

301 թվականը հայության ամենաճակատագրական պահն էր, քանզի այդ թվականին մեր երկրում կատարված փոփոխությունը ոչ միայն կրոնական ու ոչ միայն քաղաքական բնույթ ուներ: Հայաստան թափանցած նոր վարդապետությունը նոր աշխարհայացք ձևավորեց հայության մեջ, ինչը հային շեղեց իր հոգեկերտվածքից, ավանդական, պապերի նախանշած ուղուց ու թուլացրեց, ստրկացրեց…

Արարատյան թագավորությունը մ.թ.ա. 714 թ. մեծ հարված ստացավ իր ոխերիմ ախոյանից՝ Ասորեստանից: Սարգոն Բ արքան մեծ զորքով հարձակվեց հայոց երկրի վրա: Նա չկարողացավ գրավել մայրաքաղաք Տուշպան, բայց գրավեց ու ավերեց երկրի հոգևոր կենտրոնը՝ Արդինիի Մուսասիրի տաճարը: Հայոց արքան՝ Ռուսա Ա-ն, վշտից ու անպատվությունից ինքնասպան եղավ:

2018 թվականը, համաձայն չինական օրացույցի, խաղաղասեր Դեղին Շան տարի է:

Միհրի պաշտամունքը թերևս ամենատարածվածն է եղել Հին աշխարհում: Սկիզբ առնելով Հայաստանից՝ այն տարածվեց նախ Արևելքում, ապա՝ Հին Հռոմում:

Կիլիկիայում իշխանապետ դարձած Լևոն Երկրորդն ավելի սերտացրեց հարաբերությունները կաթոլիկների հետ՝ ակնկալելով նրանցից թագ ստանալ:

Հայոց արքան այդպես էլ չներխուժեց բուն Ասորեստան… Դա հայության աստեղային ժամն էր. Սարդուրիի հաջողության դեպքում Հին աշխարհի քարտեզը միանգամայն ուրիշ տեսք կունենար…

Ավետիք Իսահակյանը ճանաչված է որպես բանաստեղծ, ակադեմիկոս, Հայաստանի գրողների միության նախագահ, բայց նրա կյանքի մի կարևոր հատված, ցավոք, քիչ է լուսաբանված: Հայությունը քիչ բան գիտի հասարակական-քաղաքական գործիչ, ազատամարտիկ և վրիժառու Ավետիք Իսահակյանի մասին:

Հայոց պետականության կորստից հետո Պահլավունիները հասկանում են, որ այլևս անկարող են ռազմի և վարչարարության ասպարեզում առաջնային դիրքեր գրավել, և ավելի քան մեկ հարյուրամյակ զավթում են հայոց կաթողիկոսական գահը:

Չորրորդ դարի հայոց պատմությունը լի է հետաքրքիր, փառահեղ ու ողբերգական իրադարձություններով: Իրար են հաջորդում մերթ հզոր ու պատվախնդիր, մերթ թուլակամ կամ հակասական գործիչներ…